Cơ quan Dịch vụ Biên giới Canada đang điều tra một số vi phạm luật pháp liên bang có khả năng đã xảy ra
Võ Văn Dũng đưa ngón tay cái lên trước ống kính truyền hình khi ông đi qua Sân Bay Quốc Tế Pearson, Thành phố Toronto.
Cùng
với hơn 100 "thuyền nhân" Việt Nam đến Canada trong khoảng thời gian từ
năm 2014 đến năm 2017, có thể nói ông đã đáp xuống đất nước này sau 20
năm sinh sống trong bóng tối xã hội.
Thay
vì chịu đựng sự cai trị của Cộng Sản ở Việt Nam, nhiều người trốn chạy
khỏi quê hương mình sau Chiến Tranh Việt Nam đã xin tỵ nạn ở nước láng
giềng Thái Lan vào những năm 1970 và 80. Nhưng việc tỵ nạn đồng nghĩa
với phải trả giá. Trong nhiều thập niên, họ là những người "vô tổ quốc,"
sống một cuộc sống "không được thừa nhận". Họ không thể làm việc mà
không bị đe dọa bắt giữ hay xử phạt. Họ không được hưởng các dịch vụ
chăm sóc y tế. Một số phải lệ thuộc vào các khoản cứu trợ để sống qua
ngày.
Họ có rất ít
hoặc không có sự lựa chọn nào cho đến khi Canada tiếp nhận họ theo một
chương trình đặc biệt được thiết kế nhằm tái định cư các thuyền nhân mà
trước đó đã sống trong hoàn cảnh vô vọng.
Nhưng CBC News được tin rằng trước khi đến Canada, ông Dũng rõ ràng đã có một cuộc sống sung túc hơn.
Người
đàn ông 57 tuổi này trước đó điều hành một cơ sở kinh doanh tour du
lịch có hướng dẫn viên. Có trụ sở chính tại Thành Phố Hồ Chí Minh, Việt
Nam, Công Ty Trách Nhiệm Hữu Hạn Lữ Hành Đỏ Sài Gòn (Saigon Red Travel
Company Limited) cung cấp các tour du lịch giữa Việt Nam và Thái Lan. Và
ông Dũng cũng vô tư không che giấu việc làm ăn và các dự án kinh doanh
lữ hành của mình, vẫn thản nhiên chụp ảnh cùng nhân viên và đăng trên
mạng xã hội.
Cuộc
điều tra của CBC về chương trình này phát hiện rằng ít nhất năm người,
bao gồm ông Dũng, được Canada cho nhập cư mặc dù họ không phải là những
người mà chính phủ Canada muốn giúp đỡ, điều mà đã đặt ra một số nghi
vấn về quá trình kiểm tra và xét duyệt nhằm mục đích bảo vệ hệ thống di
trú của quốc gia này.
Ông
Guiddy Mamann, luật sư chuyên biện hộ cho người tị nạn ở Toronto, đã
chia sẻ với chúng tôi rằng, "Canada được biết đến là tấm gương sáng cho
cả thế giới về những chương trình nhân đạo cứu giúp những người tha
hương, những người mà đã không may rơi vào hoàn cảnh bế tắc vì một lý do
nào đó."
"Nếu có người đã chiếm chỗ của những người mà thực sự xứng đáng được đi Canada, thì điều đó làm tôi hết sức phiền lòng."
Ông
Dũng đã không trả lời yêu cầu cho ý kiến của CBC. Nhưng khi CBC News
hỏi một người quen của ông về công việc làm ăn và lối sống của ông, thì
người đó nói rằng ông hay đi lại giữa Việt Nam, Thái Lan và vùng
Vancouver mở rộng và họ "nghĩ rằng ông ấy đang sống rất tốt".
Ai là những người vô tổ quốc?
Một
cuộc khủng hoảng nhân đạo đã xảy ra sau khi Sài Gòn thất thủ vào năm
1975. Gần một triệu người chạy trốn khỏi Việt Nam – nhiều người ra đi
bằng thuyền, lao mình vào những cuộc hành trình đầy hiểm nguy. Liên Hiệp
Quốc ước tính rằng lên đến 250,000 thuyền nhân đã chết trên biển.
Nhiều
người trong số những thuyền nhân sống sót đã cập bến tại các nước láng
giềng như Malaysia, Hong Kong, Philippines và Thái Lan.
Riêng Canada đã tiếp nhận hơn 100,000 người tỵ nạn sau chiến tranh.
Vào
năm 1996, Việt Nam hồi hương hàng chục ngàn thuyền nhân từ nước ngoài.
Những người không muốn trở về vì sợ bị đàn áp tại quê nhà đã trốn khỏi
trại tỵ nạn, sống trong tình trạng vô tổ quốc ở những nơi như Thái Lan.
Năm
2006, Hiệp Hội Người Canada Gốc Việt (Vietnamese Canadian Federation -
VCF), cùng với một hội nhóm có trụ sở tại Hoa Kỳ có tên gọi là Sáng Kiến
Thể Hiện Lương Tâm Người Việt Hải Ngoại (Vietnamese Overseas Initiative
for Conscience Empowerment - VOICE), đã gửi kiến nghị lên chính quyền
Canada, yêu cầu chính quyền cho nhập cư một số người còn mắc kẹt tại
Thái Lan.
Ông Jason
Kenney, thủ hiến đương nhiệm của Alberta, lúc đó là bộ trưởng di trú
liên bang, đã bí mật gặp gỡ các quan chức chính phủ Thái Lan để đảm bảo
những người này được cấp giấy phép xuất cảnh để rời khỏi Thái Lan.
Một
quan chức trong chính phủ Canada cho biết, nhà chức trách Thái Lan
không muốn lan truyền tin tức về chương trình này vì sợ rằng hàng ngàn
người sẽ đến nước họ một cách bất hợp pháp và biến nước họ thành một
trung tâm nhập cư.
"Thực
sự tôi đã đi Bangkok ... và chúng tôi đã có nhiều cuộc đàm phán," ông
Kenney phát biểu trước một phòng họp đầy kín những người vừa mới đến
Vancouver mà đã từng bị mắc kẹt tại Thái Lan, theo một video trên
YouTube về phiên họp này vào năm 2014. "Chúng tôi đã hứa thực hiện việc
đàm phán này một cách bí mật."
Theo
lời một quan chức cấp cao và một người khác được tham vấn để xây dựng
chương trình tái định cư này, các điều kiện được đưa ra cho 100 người tỵ
nạn mà sau này được Canada tiếp nhận khá hạn chế và cụ thể: những người
được chọn phải sống ở Thái Lan sau khi rời khỏi Việt Nam trong khoảng
thời gian từ năm 1984 đến năm 1991. Điều này có nghĩa là bất kỳ ai đã
hồi hương về Việt Nam hoặc đã sống ở một nơi nào khác sẽ không hội đủ
điều kiện.
Nhưng
ông Mamann, luật sư di trú ở Toronto, nói rằng có một số lỗi nghiêm
trọng trong văn bản chính sách của chương trình này, được gọi là "Bản
Ghi Nhớ Liên Quan Đến Chính Sách Tạm Thời Về Một số Người Việt Cụ Thể
Tại Thái Lan ("Memorandum Of Understanding Relating To A Temporary
Public Policy Concerning Certain Vietnamese Persons In Thailand — MOU").
Bản
ghi nhớ này quy định rằng những người nộp đơn phải từ Việt Nam đến
trong thời gian từ năm 1984 đến năm 1991, và phải đã cư trú tại Thái Lan
– nhưng lại không ra điều kiện cụ thể rằng họ phải sống ở Thái Lan liên
tục trong suốt khoảng thời gian đó.
"Đây
là một lỗi rất rõ ràng ...Điểm mấu chốt của chương trình này là chúng
tôi tin rằng những người tỵ nạn này không có cách nào để quay về quê
hương [và] rằng họ bị mắc kẹt ở đây. Họ giống như đang ở trên một hòn
đảo giữa đại dương và chúng tôi phải đến cứu họ," ông Mamann nói. "Bản
ghi nhớ này đã được biên soạn một cách cẩu thả và không chính xác."
Nhóm người đầu tiên đến Canada vào năm 2014, và gia đình cuối cùng đến vào năm 2017.
Tuy
nhiên, vào giai đoạn cuối của chương trình này, cộng đồng người Việt
tại Bắc Mỹ và hải ngoại đã bắt đầu chỉ trích một số trong những người
được chọn cho đi nhập cư.
"Xin hãy giúp chúng tôi"
Ông
Tú Nguyễn, một cựu thuyền nhân đang điều hành một công ty an ninh mạng
tại Houston, bắt đầu điều tra các nghi ngờ vào năm 2016 sau khi nhận
được thông tin về chương trình này từ một số người còn bị mắc kẹt tại
Thái Lan.
Ông đã
đến Việt Nam, Thái Lan và đã nghe người ta cáo buộc rằng một số người
thuộc nhóm dễ bị tổn thương, những người mà tin rằng họ đáng lẽ phải
được chấp nhận bởi chương trình này, đã bị bỏ qua.
"Một
số thuyền nhân từ Thái Lan đã liên lạc với tôi ... [và nói rằng], 'Xin
hãy cứu giúp chúng tôi, cứu giúp chúng tôi,'" Ông Tú kể lại.
Những
lời cáo buộc đó và một vài sự cố khác đã thúc đẩy ông Tú thu xếp họp
mặt với quan chức của Cục Di Trú Thái Lan (Thailand Immigration Bureau),
Cơ Quan Các Dịch Vụ Biên Giới Canada và RCMP tại Thái Lan. Ông nói rằng
ông đã cung cấp cho họ các tài liệu mà ông đã phát hiện được.
Sau
đó, vào tháng 5 năm 2019, Cha Nguyễn Thiện, một linh mục tại Hoa Kỳ,
cùng với Vũ Bắc Đẩu, một cựu thuyền nhân hiện đang cư trú tại Hoa Kỳ, đã
thực hiện video trực tiếp trên Facebook từ Bangkok để đưa ra thêm cáo
buộc, trong video có sự tham gia của một nhóm người Việt vô tổ quốc. Với
gần 50,000 lượt xem, nội dung video này cáo buộc rằng các hội nhóm như
VOICE đã chọn một số người mà đã từng quay trở lại Việt Nam như Võ Văng
Dũng thay vì chọn họ.
"Theo
hiểu biết của tôi thì một số trong những người này không xứng đáng được
đi với tư cách là thuyền nhân," ông Đẩu nói bằng tiếng Việt. "Như vậy
những người này đáng lẽ ra không được đi, vậy mà họ vẫn được VOICE bảo
trợ."
CBC đã nói
chuyện với hai trong số những người sống gần biên giới Thái Lan. Họ cho
chúng tôi biết rằng họ đã không được đưa vào danh sách [của VOICE].
Ông
Phạm Tý cho biết ông đến Thái Lan vào năm 1991 và đã nhiều năm sống
trong trại tỵ nạn. Theo lời ông kể, gần 30 năm sau ông vẫn đang sống tại
một thị trấn gần biên giới Thái Lan – Campuchia.
Ông nói ông đã nộp đơn cho chương trình tái định cư Canada nhưng không được chọn và không được giải thích tại sao.
"Tôi
tin tưởng vào sự công bằng. Tôi tin rằng ông trời sẽ nhìn thấy mọi thứ.
Chẳng có ích gì khi đổ lỗi cho người khác," ông Tý nói khi được hỏi
liệu ông có buồn bực khi người khác được cho đi tái định cư tại Canada
chứ không phải ông. "Nếu tôi được phép [đến Canada] thì tôi sẽ rất biết
ơn."
Những trường hợp khác
Thông
qua các nguồn thông tin, hồ sơ kinh doanh, tài khoản mạng xã hội, email
và cảnh quay trên truyền hình Việt Nam được lưu trữ, CBC phát hiện có
ít nhất năm trường hợp người nộp đơn đáng nghi ngờ liên quan đến chương
trình này.
Một
trong những trường hợp này là bà Trương Lan Anh - trang mạng xã hội cá
nhân của bà cho thấy bà đang sống tại Ottawa. Bà đến Canada vào năm
2016, tuy nhiên hồ sơ kinh doanh của một công ty lữ hành thành lập tại
Việt Nam cho thấy bà là chủ sở hữu của công ty này từ năm 2012.
Facebook
của bà có đăng hình ảnh mà bà đã chụp tại cơ sở kinh doanh này vào năm
2013. Theo một video CBC có được, nhân viên công ty lữ hành này đã xác
nhận Trương Lan Anh là chủ nhân của mình.
Bà Trương Lan Anh không trả lời yêu cầu cho ý kiến từ CBC.
Một
trường hợp khác liên quan đến một người tên Sabay Kieng. Năm 2014, ông
đã được chào đón bởi đông đảo giới truyền thông và những người ủng hộ
khi đến Toronto. Kieng tuyên bố ông đã phải vật lộn trong nhiều năm để
cố gắng nuôi sống gia đình mình.
"Tôi
[muốn] tìm một việc làm. Điều đó không dễ dàng nên tôi đi bán trái cây
trên đường phố [tại Thái Lan] ... để nuôi con trai và vợ tôi," ông nói
với CBC trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại.
Ông cho biết ông đang làm việc trong ngành sản xuất ô tô tại Khu Vực Đại Đô Thị Toronto.
Nhưng
CBC thu thập được một số hồ sơ, hình ảnh và video cho thấy ông đã điều
hành một cơ sở kinh doanh về trang sức và hàng thủ công tại Campuchia có
tên là Craftworks Cambodia ít nhất từ năm 2008. Có lần ông đã đến
Manilla để trình bày về kinh nghiệm kinh doanh của mình tại một hội
nghị.
Ông Kieng xác nhận với CBC rằng ông có các cơ sở kinh doanh tại Campuchia nhưng ông không sống ở đó và chỉ sống gần biên giới.
Tuy
nhiên, theo lời của một đối tác kinh doanh trước đây của ông, ông đã
sống trong một ngôi nhà tại thủ đô Campuchia, Phnom Penh, trước khi đến
Canada.
"Tôi nghĩ
rằng so với nhiều người ở Campuchia, ông ấy lúc đó có cuộc sống khá
tốt," đối tác kinh doanh này nói với CBC. "Ông ta đã đi thẳng đến
Canada. Ý tôi là, ông ta phải đi ngay khi được chấp thuận."
CBC cố gắng liên lạc lại qua điện thoại với Kieng, nhưng ông bảo ông "bận" trước khi ngắt máy.
CBC đã nỗ lực thêm vài lần để yêu cầu ông cho ý kiến về những thông tin không nhất quán này nhưng không nhận được câu trả lời.
'Một đám mây báo điềm rất xấu'
Nguyễn
Đinh Thắng, giám đốc điều hành của tổ chức Thuyền Nhân S.O.S (Boat
People S.O.S), một tổ chức phi lợi nhuận tại Hoa Kỳ chuyên hỗ trợ về mặt
pháp lý cho người Việt tỵ nạn ở nước ngoài, cũng đặt ra một số câu hỏi
quan trọng về chương trình này sau khi CBC cho ông xem các ví dụ mà
chúng tôi đã phát hiện, bao gồm trường hợp của ông Võ Văn Dũng.
Ông
Thắng, người đã nhiều lần thảo luận với Hiệp Hội Người Canada Gốc Việt
trong các cuộc đàm phán về thỏa thuận này, nói rằng, "Họ thậm chí không
thể làm việc một cách hợp pháp tại Thái Lan chứ đừng nói đến việc [điều
hành] một cơ sở kinh doanh tại Thái Lan hoặc các nước khác. Nếu họ thực
sự bị mắc kẹt, thì nhất định họ không được phép [làm việc hoặc kinh
doanh]."
Mặc dù Bản
Ghi Nhớ Liên Quan Đến Chính Sách Tạm Thời Về Một số Người Việt Cụ Thể
Tại Thái Lan không rõ ràng lắm và không hề nêu cụ thể rằng người nộp đơn
với chương trình này phải sống liên tục tại Thái Lan trong suốt thời
gian đó, sau khi xem xét các trường hợp của CBC, ông Thắng không nghĩ
rằng đây là những người mà chính phủ Canada có ý định giúp đỡ dựa trên
mục đích của chính sách này.
"Theo
quy tắc của chương trình tạm thời đặc biệt này, không một trường hợp
nào trong những trường hợp đó đủ điều kiện cả," ông nói.
Quá
trình chọn người như thế này: VCF có nhiệm vụ xác định những người có
thể đủ điều kiện, nhưng nhờ đến VOICE để giúp đỡ những người bị mắc kẹt
tại Thái Lan điền và nộp đơn cho Bộ Quốc Tịch và Di Trú Canada
(Citizenship and Immigration Canada) (nay là Bộ Di Trú, Tỵ Nạn và Quốc
Tịch Canada - Immigration, Refugees and Citizenship Canada).
Sau
khi nộp danh sách những người có thể đủ điều kiện cho cơ quan di trú
Canada, chính phủ liên bang có trách nhiệm phỏng vấn những người này và
đồng thời thực hiện bước sau cùng là đảm bảo họ hội đủ điều kiện để được
tái định cư tại Canada.
Ông
Thắng, người chuyên cung cấp dịch vụ hỗ trợ pháp lý cho người Việt tỵ
nạn tại Thái Lan, nói rằng ông "hoang mang vì sự thiếu kiểm soát nội bộ"
của chính quyền Canada, bởi vì nếu xảy ra bất kỳ hoạt động đáng nghi
ngờ nào, điều đó sẽ "rõ ràng tạo thành một đám mây báo điềm rất xấu" lên
tất cả các chương trình tỵ nạn.
"Trách
nhiệm của bộ di trú là sàng lọc và đảm vai trò tuyến phòng ngự đầu tiên
để bảo vệ tính trung thực của chương trình di trú quốc gia này," ông
Thắng nói.
VCF cho
biết tổ chức này không hay biết về bất kỳ trường hợp tái định cư tại
Canada nào mà đáng nghi ngờ, và rằng quyết định cuối cùng trong việc
tiếp nhận bất kỳ ai đến Canada thuộc về bộ di trú Canada.
Một
quan chức cấp cao có đóng góp vào quá trình thành lập chương trình này
nói với CBC rằng chính phủ Canada sẽ không bao giờ phê duyệt chương
trình này nếu họ biết rằng một số người đã đến Thái Lan từ Việt Nam hoặc
những nơi khác sau khi hồi hương.
Ông nói rằng điều này sẽ "làm yếu đi lý luận rằng họ không có lựa chọn nào khác cho mình."
'Điều đó không công bằng"
CBC
đã cho ông Trịnh Hội, người đồng sáng lập VOICE, xem xét các trường hợp
mà dư luận cho rằng không đủ điều kiện để đi Canada, trong đó có trường
hợp của ông Võ Văn Dũng.
"Chỉ
vì có người đã tái định cư ở đây không có nghĩa là người đó không thể
trở lại Việt Nam và thăm quê hương mình," ông Trịnh Hội nói.
"Quý
vị không thể sử dụng câu chuyện của một người mà lâu nay có một cuộc
sống tốt hoặc tương đối tốt ... để minh họa và nói rằng những người tỵ
nạn này đã không lâm vào tuyệt vọng và không phải là những người vô tổ
quốc – điều đó không công bằng," ông nói.
Theo
ông, "Khi một người lợi dụng, và tôi không đang nói là [ông Dũng ] đã
lợi dụng chương trình này, nếu ông ta hội đủ điều kiện theo pháp luật
...ông ta nên được xem xét nếu ông ta đáp ứng được các yêu cầu [đó]."
Ông
nói tiếp rằng các hồ sơ được nộp cho chính phủ Canada đều "hội đủ điều
kiện theo hiểu biết tốt nhất của tôi" và rằng công việc của ông là "giới
thiệu các trường hợp đó để được xem xét" cho chính quyền liên bang.
Ông phủ nhận ông hay hội nhóm của mình đã làm bất kỳ điều gì mờ ám, bác bỏ những lời khẳng định trong video nói trên.
'Chúng tôi rất nghiêm túc đối với các quan ngại này'
Một
nguồn tin từ chính phủ Canada xác nhận với CBC rằng Cơ quan Dịch Vụ
Biên Giới Canada (Canada Border Services Agency - CBSA) đang điều tra
các vi phạm có thể đã xảy ra đối với Đạo Luật Di Trú, Bảo Vệ Người Tỵ
Nạn (Immigration, Refugee Protection Act) nhưng không nêu rõ cụ thể ai
là những người đang bị điều tra, nếu có.
Ông
Ahmed Hussen, Bộ Trưởng Bộ Di Trú, Tỵ Nạn và Quốc Tịch Canada, không
đưa ra bình luận về bất kỳ cáo buộc nào trong những cáo buộc này, nhưng
nói rằng niềm tin vào hệ thống di trú Canada là điều tối quan trọng.
"Tôi
nghĩ rằng điều quan trọng là chúng ta tiếp tục duy trì tính trung thực
của hệ thống của mình. Chúng tôi hết sức nghiêm túc trong việc điều tra
bất kỳ cáo buộc nào về gian lận hay bất kỳ điều gì đe dọa đến tính trung
thực của hệ thống tỵ nạn của chúng tôi", ông Hussen nói.
Ông
nói ông không thể cho ý kiến về những điều được cân nhắc vào thời điểm
chương trình này ra đời, vì chương trình này được thành lập bởi chính
quyền trước đây.
Văn
phòng ông Kenney từ chối bình luận về vấn đề này và nói với CBC rằng
"ông Kenny giữ chức bộ trưởng bộ di trú cách đây lâu lắm rồi và hiện giờ
ông hoàn toàn tập trung vào Alberta."
