Trong 4 phút 30 giây các nghệ sĩ không biểu diễn mà chỉ có âm thanh không khí và sự im lặng của khán giả.
John Cage (1912-1992) là nhà soạn nhạc nổi tiếng hàng đầu người Mỹ. Năm
1952, Cage cho ra mắt bản nhạc có tên 4'33'' - theo ông là một trong
những tác phẩm đương đại nổi tiếng nhất của thế kỷ 20 và cũng là tác
phẩm để đời.
Trong bản nhạc, ông dặn các nghệ sĩ không được động vào nhạc cụ trong
quá trình biểu diễn, tức là chỉ có âm thanh của không khí và sự im lặng
của khán giả khi ngắm nhìn dàn nhạc giao hưởng. Người ta thường gọi bản
nhạc kì lạ này với cái tên “4 phút 30 giây im lặng”.
Còn Mike Batt (sinh năm 1949) là nhà soạn nhạc cổ điển nổi tiếng ở Anh.
Ông góp phần tạo dựng nên sự nghiệp thành công của nhiều nghệ sĩ nổi
tiếng như Vanessa-Mae, nhóm nhạc Bond, gần đây nhất là nhóm nhạc The
Planets.
 |
|
Nghệ sĩ Mike Batt. Ảnh: Songwritingmagazine
|
Trong album đầu tay của nhóm The Planets với tên gọi “Classical
Graffiti”, Batt cần tách 12 bài nhạc chính của CD với 4 bản remix. Ông
để khoảng lặng dài một phút vào giữa hai phần và đặt tên là “Một phút
yên lặng”, đồng thời để tên tác giả của đoạn nhạc là “Batt/Cage” như lời
tri ân gửi tới bản nhạc im lặng dài 4'33'' của John Cage.
Với sự dẫn dắt của Mike Batt, sau khi được phát hành vào 2002, album
Classical Graffiti đã chiếm giữ vị trí đầu bảng xếp hạng nhạc cổ điển
trong suốt ba tháng. Nhưng đây cũng là thời điểm rắc rối bắt đầu xuất
hiện. Công ty giữ quyền phát hành của cố nhạc sĩ John Cage là Peters
Edition cho rằng đã có việc xâm phạm quyền bản quyền khi sử dụng sự im lặng của John Cage mà chưa xin phép.
Công ty này đòi khoản tiền bản quyền bằng với một phần tư lợi nhuận thu
được từ bản nhạc không tiếng, dựa trên căn cứ là bản nhạc của Mike Batt
có độ dài bằng một phần tư so với của John Cage. Sau khi Mike Batt từ
chối yêu cầu thu phí bản quyền, Peters Edition khởi kiện lên tòa cấp cao
ở Anh.
Nicholas Riddle, Tổng giám đốc Peters Edition lập luận rằng: “Theo chúng
tôi thấy, trên bìa album có đề tên họ của John Cage, nên Mike Batt
đã thể hiện rõ ý định bản nhạc này sẽ là màn biểu diễn lại – hoặc ít
nhất là một đoạn trích dẫn từ bài 4'33''. Họ không chỉ định sáng tạo dựa
trên ý tưởng của John Cage mà có ý định thu âm lại tác phẩm đó”.
“Nếu Batt không đề cập tới cái tên John Cage thì sự việc sẽ khác. Nhưng vì Mike Batt cố tình để tên Cage ở trên bìa, ông đã cố tình sử dụng bài nhạc không tiếng của Cage. Sự yên lặng trong bài nhạc của Mike Batt
không thuần túy là sự im lặng, mà có dụng ý cố tình khơi gợi liên tưởng
về tác phẩm nổi tiếng của John Cage. Cách thể hiện ‘sự im lặng’ như vậy
là một khái niệm nghệ thuật và có thể được bảo vệ bởi luật bảo vệ bản
quyền”.
Ngược lại, tờ BBC đưa ra ý kiến của luật sư chuyên về lĩnh vực
bản quyền âm nhạc Duncan Lamont cho rằng lợi thế nghiêng về Mike Batt.
Theo luật pháp Anh, rất ít khả năng tác phẩm không tiếng của John Cage
sẽ được bảo vệ vì bài nhạc của ông không có chứa nốt nhạc nào.
 |
|
Bản nhạc 4'33''. Ảnh: Smartmusic
|
Tưởng chừng Mike Batt cầm chắc phần thắng trong vụ kiện vô căn cứ
này, nhưng ngay trước khi vụ việc được đưa ra xét xử, hai bên đã quyết
định hòa giải với điều kiện Mike Batt phải quyên góp một
khoản tiền mà theo nhiều tờ báo đưa tin là lên tới 100.000 bảng (hơn 3
tỷ đồng) cho quỹ hỗ trợ nghệ sĩ trẻ mang tên John Cage.
Theo Yorkshirepost, sau khi hòa giải, Mike Batt chia sẻ:
“Tôi thấy nhẹ lòng vì cả hai bên đã có thể hòa giải mà không cần xét
xử... Tôi quyên góp khoản tiền này cho quỹ John Cage vì muốn thể hiện sự
tôn trọng của mình đối với Cage và với cách tiếp cận táo bạo và đôi khi
thái quá của John Cage đối với thử nghiệm nghệ thuật trong âm nhạc”.
Theo nhiều ý kiến Mike Batt là người chịu thiệt thòi vì đã bị lôi vào vụ kiện tụng vô căn cứ, nhưng nhiều năm sau vụ kiện BBC cho
hay ông này lại thừa nhận rằng cuộc chiến pháp lý xoay quanh bản nhạc
không tiếng động này không gì khác chỉ là một màn diễn trước công chúng
để khơi dậy những cuộc tranh luận về quyền bản quyền.
Trên trang mạng xã hội Twitter, Mike Batt cho biết: “Khi ra trước
tòa, phía công ty Peters Edition biết rằng họ không thể thắng kiện. Vì
thế, tôi đã đồng ý quyên góp một khoản tiền cho quỹ John Cage với điều
kiện họ phải giả vờ hòa giải với tôi trước mặt báo giới”.
“Những ông bạn kia đã khá tinh nghịch khi báo với hãng đưa tin Reuters rằng
khoản tiền đó lên tới 6 con số. Báo chí đều đưa tin rằng tôi mất
100.000 bảng. Thực tế khoản quyên góp đó chỉ là 1.000 bảng”.
“Bài nhạc không tiếng động của tôi hay hơn hẳn. Tôi có thể biểu đạt hết
trong vòng một phút những gì mà John Cage phải mất 4 phút 33 giây để
nói”, Mike Batt bông đùa.
Quốc Đạt
